تولید صنعتی افزودنی معدنی خوراک دام و طیور بر پایه بنتونیت
مجری مسئول: علیرضا آقاشاهی
مجری: ژاله میرعبدالباقی
معرفی فناوری/دانش فنی:
بنتونيت از تغيير سيليس مواد آتشفشاني يا هوازدگي سنگهاي آذرين تشكيل شده است. اين كاني از دسته رسها و داراي ساختمان ورقه‌اي است كه اين لايه‌هاي موازي با هم داراي بار خنثي يا منفي هستند كه اين موضوع سبب ميشود تا علاوه بر خصوصيات ديگر، داراي قابليت سم‌زدايي نيز باشند. بنتونيت داراي حدود 67 عنصر معدني است كه براي تامين ريز مغذي‌هاي مورد نياز موجودات زنده (حيوان و گياه) ميتواند مفيد باشد. هر چند درباره استفاده از بنتونيت در صنايع مختلف از جمله رنگبري روغن‌ها، تحقيقاتي در كشور انجام شده ولي در مورد استفاده از آن در علوم دامی، تحقيقات گسترده‌اي در موسسه تحقيقات علوم دامي كشور انجام يافته، که در ادامه به ثبت و احداث پایلوت در همین زمینه منجر شده است. بر مبنای این توضیحات، دانش فنی تولید دو محصول با عنوان: بنتونیت فراوری شده مورد استفاده در تغذیه طیور گوشتی و تخم‌گذار (با هدف بهبود ضریب تبدیل و بهبود قابلیت جذب کلسیم) و بنتونیت مورد استفاده در تغذیه نشخوارکنندگان (با هدف بهبود ضریب تبدیل و شرایط تخمیر) و افزودنی معدنی بر پایه بنتونیت جهت استفاده در بستر پرورش دام و طیور (با هدف بهبود تهویه، پیشگیری از شیوع برخی بیماری‌ها)
بر اساس آزمایشات انجام شده در موسسه تحقیقات علوم دامی کشور به دست آمده است. لازم به ذکر است دانش فنی محصول تولیدی بر پایه بنتونیت با هدف جذب سموم قارچی خوراک نیز در موسسه درحال تکمیل شدن است.
توجيه مالي و اقتصادي:
منابع بنتونیت به میزان قابل توجهی در استان‌های مختلف کشور وجود دارد لذا چشم‌انداز سرمایه‌گذاری در این زمینه از این جهت بسیار روشن است. از طرف دیگر با توجه به نیاز کشور به حدود 18 میلیون تن غله جهت مصرف در تغذیه دام و طیور و آبزیان، و لزوم استفاده بیشتر از غلات در صورتی‌که فقط در نیمی از این خوراک مصرفی به میزان 1 درصد (حداقل سطح مصرف) بنتونیت استفاده شود، بازار مصرفی در حدود 90 هزار تن دور از انتظار نمی‌باشد. کما اینکه در حال حاضر نیز با اهداف مختلفی، مکمل‌هایی با خواص مشابه بنتونیت استفاده میشود ولی از لحاظ قیمت، بنتونیت کاملاً قابل رقابت و جایگزین با آنها میباشد. علاوه بر این بر اساس آزمایشات انجام شده در موسسه تحقیقات علوم دامی کشور با دو درصد افزایش هزینه جیره طیور گوشتی (بواسطه افزودن بنتونیت) حدود 5 درصد در راندمان تولید محصول نهایی بهبود خواهیم داشت.
سیلاژ محصول فرعی پسته بسته‌بندی شده
مجری: پیروز شاکری
معرفی فناوری/دانش فنی:
محصول فرعي پسته از مهم‌ترين محصولات فرعي كشاورزي كشور است، كه پس از پوست‌گيري از پسته تازه توليد ميشود. نتایج مطالعات در رابطه با بررسی امكان استفاده از آن در تغذيه دام نشان داده است که این محصول قابلیت استفاده در تغذیه نشخوارکنندگان را دارد و از نظر ارزش غذایی با بسیاری از مواد خوراکی رایج در تغذیه دامها قابل مقایسه است.
| ارزش غذایی (درصد) | ماده خشک | ماده آلی | پروتئین خام | چربی خام | NDF | ADF |
| محصول فرعی پسته تازه | 48/24 | 88/90 | 80/10 | 70/9 | 22/34 | 08/22 |
| سیلاژ محصول فرعی پسته | 74/29 | 38/89 | 66/10 | 78/7 | 08/33 | 27/23 |
در این فناوری محصول فرعي پسته در بسته‌بندي پلاستيكي مخصوص، بدون افزودنی و با افزودنیهای خوراكي مختلف با كيفيت مناسب توليد شد. مزایای محصول تولیدی عبارتند از:
- این محصول در زمان مصرف پس از بازشدن کیسه بلافاصله در اختیار دام قرار گرفته و مصرف میشود. در این شرایط امکان سیاه شدن و کاهش کیفیت محصول از بین می‌رود.
- محصول در کیسه‌های با ظرفیت 40- 30 کیلوگرم بسته‌بندی میشود و با این حجم امکان حمل و انتقال و جابجایی آن توسط کارگر واحد دامداری فراهم می‌گردد و مصرف سریع آن در واحدهای با ظرفیت پایین نیز فراهم میشود.
- محصول در قالب کیسه‌های مکعب مستطیلی شکل گرفته و تولید می‌شوند و کمترین فضا در مواقع حمل و نقل و انبارداری اشغال می‌گردد.
- محصول حاصل از فراوری و عملآوری بر روی یک محصول فرعی ضایعاتی تولید میشود، که در حال حاضر علاوه بر ایجاد آلودگی‌های زیست محیطی، آلوده نمودن باغات و محصول پسته تولیدی به قارچ آفلاتوکسین، هزینه دفع و انتقال به خارج از محوطه پایانه‌های فراوری پسته را نیز تحمیل می‌کند. بنابر این تبدیل آن به یک محصول با کیفیت، ارزش افزوده زیادی را به همراه خواهد داشت.
توجيه مالي و اقتصادي:
بر اساس قیمت‌های سال 1398
تولید 400 هزار تن محصول فرعی پسته در کشور × 5000 ریال برای هر کیلو = 2000 میلیارد ریال درآمد حاصل از فروش محصول
هزینه حمل و نقل، بسته بندی و نگهداری محصول فرعی پسته به صورت سیلاژ برای هر کیلوگرم حدود 1300 ریال میباشد:
400 هزار تن سیلاژ ×1300 ریال = 520 میلیارد ریال هزینه تولید
سود مستقیم حاصل از فراوری: میلیارد ریال 1480= 2000-520
سود غیر مستقیم: کاهش آلودگی‌های زیست محیطی و کاهش میزان آفلاتوکسین در محصول پسته سال بعد که ارزش بالاتری از سود مستقیم دارد.
تولید مکمل پروتیینی جهت کاربرد در تغذیه دام
مجری: حسن فضائلی
معرفی فناوری/دانش فنی:
ماده اولیه اصلی مورد استفاده در تولید این مکمل پروتیینی، کود مرغ گوشتی است که طی فرایند فراوری و تولید با دیگر اقلام خوراکی و افزودنیهای لازم به نسبت مشخص مخلوط و عملآوری میشود. محصول نهایی به صورت حبههای فشرده شده (پلت) آماده و جهت عرضه به بازار بسته بندی میشود. محصول تولید شده با استفاده از این فناوری، عاری از عوامل بیماریزا بوده، ضمن اینکه ارزش غذایی مواد اولیه نیز (طی فراوری) حفظ میشود.
توجيه مالي و اقتصادي:
بر اساس پژوهش‌های موسسه تحقیقات علوم دامی کشور دانش فنی تولید مکمل پروتیینی بر اساس استفاده از پسماندهای کشاورزی بهدست آمده است. با استفاده از دانش فنی مزبور امکان تولید مکمل پروتیینی به میزان 500 هزار تن در سال وجود دارد. این میزان میتواند معادل حدود 300 هزار تن کنجاله پروتیینی برابری کند که ارزش افزوده‌ای معادل یکصد میلیون دلار در سال خواهد داشت. با توجه به اینکه تولید مکمل مزبور بر اساس استفاده از پسماندها و فراورده‌های طبیعی استوار است، سرمایه گذاری در این زمینه بازده بالایی را در بر خواهد داشت.
تولید مكمل معدني سازگار با دام مرتع
مجری مسئول: علی مصطفی تهرانی
مجریان: هوشنگ جعفری، سید مجید حسینی
معرفی فناوری/دانش فنی:
مواد معدني از مواد مغذي ضروري براي متابوليسم و ساختمان بدن دام بوده كه كمبود آن منجر به ضررهاي اقتصادي به دامدار ميشود. لذا تامين مقادير مورد نياز آن در شرايط مختلف لازم است. دامهاي مرتع معمولاً به دليل ناكافي بودن علوفه مراتع در معرض كمبود عناصر معدني هستند. ولي استفاده از مكملهاي معدني موجود در بازار به دليل عدم تناسب با شرايط محيطي دام از نظر آب، خاك، علوفه و اقليم متناسب با نياز دام نبوده بعضاً باعث اختلال در جذب برخي عناصر كم مصرف ميشوند. بنابر اين تنظيم و اصلاح مكملهاي معدني با توجه به وضعيت عناصر معدني و عوامل دخيل در جذب و انتقال آنها در آب، خاك، علوفه و اقليم بهبود عملكرد دامهاي مرتع كشورمان را به دنبال دارد. ضررهاي اقتصادي ناشي از تلفات دام و مشكلات توليد مثلي و توليد پايين در دامهاي مراتع كشور و همچنين تخريب بيشتر مراتع با چراي مفرط دام و آلودگيهاي زيست محيطي ناشي از دفع مغاير زائد عناصر معدني ايجاب ميكند كه مواد معدني به عنوان بخش ضروري جيره دامهاي نشخوار كننده متناسب با نياز دام ارائه شود و به جاي مكملهاي معدني رايج در بازار از مكملهاي معدني متناسب با شرايط زيست دام استفاده شود.
توجيه مالي و اقتصادي:
توليد اين مكملها ميتواند با قيمتي مشابه مكملهاي معدني موجود در بازار در اختيار دام قرار گيرد ولي استفاده از آنها در تغذيه دامهاي عشاير ميتواند توليد بره از هر ميش مولد عشاير را 5 تا 10 درصد و افزايش وزن در كل دوره پروار را 3 تا 4 درصد بهبود بخشد. به طور مثال براي هر 100 رأس گوسفند پرواري به ازاي افزايش 4300 تا 4500 تومان هزينه خوراك، درآمد دامدار از محل فروش دامهاي پروار حدود 3400000 تا 3600000 تومان افزايش مييابد. بنابراين استفاده از اين فناوری منجر به درآمد بيشتر و بهبود معيشت خانوار عشاير و دامداران، عرضه بيشتر گوشت در بازار، کاهش واردات گوشت و خروج ارز، حفظ سلامتي مصرف كنندگان و پايداري محيط زيست خواهد شد.
تولید بلوس مکمل معدنی آهسته رهش برای دام های نشخوارکننده
مجری: علیرضا کوچکی
معرفی فناوری/دانش فنی:
مواد معدني 4 % وزن بدن حيوانات را تشكيل ميدهند اما نقش فيزيولوژيكي و اساسي آنها بسيار مهم بوده و شناسايي نقش آنها جهت پرورش دام و تنظيم جیرههاي غذایي اهميت بسيار بالایي دارد. استفاده از مکملهای مواد معدنی بهصورت آهسته رهش یکی از بهترین روشها در تغذیه دامها مشاهده میباشد و سبب بهبود رشد، تولیدمثل و سلامت در نشخوارکنندگان میشود. در بعضی موارد ازجمله مواد معدنی کم مصرف نیاز شدید به کنترل مقدار آن در بدن دام وجود دارد. تعدادی از مواد معدنی کم مصرف (سلنیوم، مس و روی، ید، کبالت و منگنز) تا حد مشخص مورد نیاز بوده و بالاتر از آن سمی و مضر میباشند، لذا باید بهصورت کنترل شده و به مرور زمان در اختیار دام قرار گیرند.
توجيه مالي و اقتصادي:
طبق آمار معاونت امور تولیدات دامی وزارت جهاد کشاورزی در سال 1397 جمعیت دام کشور به ترتیب، گاو، گوسفند وبز، بالغ بر 3/8، 6/45 و 1/18 میلیون راس میباشد، که غالب آنها در مراتع در حال چرا هستند و به احتمال زیاد مراتع مورد نظر دچار کمبود مواد معدنی کم مصرف هستند. بنابراین برای تامین نیاز موادمعدنی در مدت استفاده از بلوسهای آهسته رهش و باتوجه به وارداتی بودن محصولات مشابه و صرف هزینه سنگین جهت واردات و خروج ارز از کشور، ساخت این بلوسها بسیار مناسب و مقرون به صرفه است.
فواید زیادی برای بلوس مواد معدنی وجود دارد که میتوان به بعضی موارد آن اشاره کرد.
1 – باتوجه به وارداتی بودن بلوس مکمل معدنی از خروج ارز جلوگیری میشود و محصول به مراتب ارزانتر در اختیار دامدار قرار خواهد گرفت
2- کاهش میزان مصرف مواد معدنی نسبت به روشهای سنتی تغذیه مکمل
3- آزاد شدن ماده معدنی در دستگاه گوارش و دسترسی کامل دام به آن
4- تامین نیاز دام به مدت طولانی
5- محصول قابلیت صادرات را نیز دارد
تولید فرم آلی روی قابل استفاده در تغذیه دام و طیور
مجری مسئول: مهدی امیرصادقی
مجری: سید عبداله حسینی
معرفی فناوری/دانش فنی:
عنصر روی یکی از اجزاء اصلی است که حضور آن در بیش از 70 نوع آنزیم در بدن پستانداران به اثبات رسیده است. آنزیم‌هایی که در آنها عنصر روی حضور دارد در متابولسیم پروتیین‌ها، اسید نوکلئیک‌ها، چربی‌ها و کربوهیدرات‌ها نقش ایفاء می‌کنند. عنصر روی همچنین برای رشد طبیعی و کارکرد صحیح سیستم ایمنی، پایداری دیواره سلولی و بیان ژن لازم است و کمبود روی موجب کاهش اشتها و کاهش در سرعت رشد، کاهش سطح هورمون رشد و کاهش در فاکتور رشد شبه انسولین –I و کاهش در عملکرد گیرنده هورمون رشد و پروتیین متصل به هورمون رشد می‌گردد. معمولاً روی در جیره غذایی حیوانات بهصورت نمک‌های معدنی آنها به شکل‌هایی مانند اکسید و یا سولفید روی استفاده میشود. این نمک‌های معدنی در محیط‌های با pH پایین (مانند ابتدای سیستم گوارشی) تجزیه می‌شوند و درنتیجه جذب این مواد معدنی به دلیل تضاد اجزاء کاهش می‌یابد. علاوه بر این وجود فیتیک اسید میتواند با مقادیر کم عنصرات معدنی کمپلکس تشکیل دهد که این کمپلکس بسیار پایدار بوده و میزان حلالیت آن نیز بسیار کم است و سبب میشود که میزان در دسترس بودن مواد معدنی کاهش یابد. مزیت مهم استفاده از روی به فرم آلی این است که در اثر اتصال مواد معدنی با لیگاندهای آلی سبب پایداری آن در ابتدای سیستم گوارشی میشود و درنتیجه از هدر رفتن مواد معدنی جلوگیری می‌کند. این کمپلکس‌ها می‌توانند در بافت پوششی روده کوچک به راحتی جذب شوند. علاوه بر این با افزایش میزان زیست فراهمی شکل آلی روی؛ میزان روی مصرفی در کل کاهش می‌یابد و میزان دفع آن نیز بسیار پایین میباشد که خود در کاهش آلودگی‌های زیست محیطی نقش زیادی دارد. امروزه، عمده روی آلی موجود در بازار ایران وارداتی بوده و با توجه به افزایش قیمت دلار امکان تامین آن به قیمت مناسب مقدور نمی‌باشد، لذا این دانش ضمن تامین نیاز وابستگی وارداتی را کاهش خواهد داد.
مزایای فناوری:
– کاهش میزان روی مصرفی در جیره
– افزایش زیست فراهمی روی
– کاهش آلودگی محیط زیستی
– قابل رقابت با نمونه های وارداتی
توجیه مالی و اقتصادی:
کلیه فرم‌های آلی مواد معدنی، با قیمت بالا از خارج کشور وارد شده و با داشتن مزیت‌های عمده به دلیل گرانی، کمتر در صنعت دامپروری مورد استفاده قرار میگیرد. درصورتی که تولید تجاری این محصول در داخل کشور، میتواند ضمن جلوگیری از خروج ارز از کشور، منجر به توسعه صنعت و علوم بیوتکنولوژی و کاهش هزینه تولیدات دامی گردد. قیمت تقریبی فرم آلی روی در بازار به ازاء هر کیلو 50 هزار تومان میباشد. در روش فناوری به دست آمده فرم آلی روی با استفاده از مواد در دسترس و با قیمت هر کیلو 30 هزار تومان تهیه میشود که دارای مزیت اقتصادی قابل توجهی میباشد.
جداسازی و تغلیظ آنزیم فیتاز جدا شده از قارچ و باکتري
مجری: مهدی امیرصادقی
معرفی فناوری/دانش فنی:
بعد از جداسازی، انتخاب و شناسایی گونه‌های قارچ‌های آسپرژیلوس و فوزاریوم و باکتری‌های اروینیا، باسیلوس و کلبسیلا به عنوان تولیدکننده مطلوب فیتاز، این میکروارگانیسم‌ها در محیط حاوی نشاسته ذرت کشت داده شدند و سپس به مدت 5 روز در دمای 37 درجه سانتی‌گراد با تکان دادن چرخشی (120 دور در دقیقه) انکوبه شدند. جهت جداسازی آنزیم از رسوب‌دهي در محيط فوق اشباع از محلول خاص استفاده شد. لایه حاوی فیتاز بهعنوان عصاره خام آنزیمی به سهولت جداسازی شد و سنجش فعالیت فیتاز از طریق اندازهگیری مقدار فسفات معدنی آزاد شده و تعیین غلظت آن انجام شد. فعالیت ویژه، درجه خلوص و عملکرد آنزیم‌های جداسازی شده مشخص گردید. بعد از خالصسازی، جزءهایی با فعالیت فیتازی لیوفیلیزه گردیدند.
توجيه مالي و اقتصادي:
در صنعت، برای جداسازی آنزیم فیتاز حاصل از باکتری، قارچ یا مخمر تولید شده در محیط رشد از ستون‌های جداکننده مخصوص (ستون های آنیونی، کاتیونی خاص) استفاده میشود که اغلب وارداتی و گران قیمت بوده و میزان مصرف حلال در آنها نیز بالا است. در این فناوری به جای استفاده از ستون جدا کننده، از مکانیسم رسوبدهی استفاده شده است. در غلظت مشخصی از مواد، آنزیم فیتاز شروع به رسوب دادن می‌کند که به راحتی قابل جداسازی است. همچنین مواد شیمیایی بهکار رفته نیز قابلیت بازیافت دارند و به دفعات میتوان از آنها در فرایند رسوبدهی استفاده کرد. قیمت یک ستون جداسازی بیش از 80 میلیون تومان میباشد و برای جداسازی اغلب به 2 یا 3 ستون پشت سرهم نیاز است در حالی که در دانش فنی به دست آمده با هزینهای کمتر از 35 میلیون تومان میتوان تغلیظ آنزیم فیتاز را انجام داد.
