به منظور انعکاس فعالیت ها، چالش ها، برنامه ها و انتظارات بخش های مختلف موسسه در سال 1399 و 1400 مصاحبه هایی از سوی خبرنگار روابط عمومی با روسای بخش های تحقیقاتی و مدیران موسسه انجام می گیرد که در این گفتگوها تلاش بر این است با بررسی و بیان دیدگاه های مختلف، به چشم اندازی واقع بینانه در راستای تحلیل مسائل و در نهایت یافتن راهکار و حل مشکلات از سوی مسئولین موسسه دست یابیم.
در این راستا گفتگویی با رئیس بخش تحقیقات فرآوری تولیدات دامی انجام شده است که در زیر می آید.
دکتر امیر رضا شویکلو دارای دکترای تخصصی علوم و صنایع غذایی می باشد و از سال 1394 به عنوان رئیس بخش تحقیقات فرآوری تولیدات دامی به ایفای خدمت علمی و تخصصی مشغول است.
ایشان ابتدا در مقدمه کوتاهی به معرفی بخش پرداخت و افزود: بخش فرآوری محصولات دامي به منظور توسعه فعالیت های پژوهشی در زمینه فرآورده‌های لبنی، گوشت قرمز، تخم مرغ و الیاف دامی و پوست، در سال 1378، از ادغام دو بخش تکنولوژی شیر و پوست و الیاف دامی ایجاد شد.
وی افزود: زمینه های پژوهشی این بخش شامل شیر و فرآورده های آن، انواع گوشت، تخم‌مرغ و پوست و الیاف دامی است ولی هم‌اکنون به دلیل کمبود شدید نیروی انسانی در ستاد و مراکز، الویت‌های پژوهشی این بخش منحصر به موضوع‌های زیر شده است: شناسایی و سامان‌دهی فرآورده‌های لبنی بومی کشور، بهبود کیفیت و ایمنی و ساخت فرآورده‌هایی با ارزش افزوده و آماده مصرف با منشا دامی، شناسایی و تعیین میزان آلاینده‌های موثر (میکروبی، شیمیایی، آفلاتوکسین و آنتی بیوتیک) در فرآورده‌های دامی، استفاده از پسماندهای دامی برای ساخت خوراک دام و محصولات با ارزش افزوده مصرفی در صنایع غذایی و دارویی.
آقای دکتر بفرمایید در سال ۱۳۹۹ چه فعالیت‌های پژوهشی توسط بخش شما انجام شده است؟
در سال 1399 این بخش 9 پروژه در دست اجرا داشته است. 7 فقره گزارش نهایی، 6 مقاله‌ی ISI که 3 مورد آن مقاله مرز علم است، 2 مقاله علمی-پژوهشی و 1 مقاله علمی ترویجی به زبان فارسی منتشر شده است. همچنین یک نشریه‌ی ترویجی پس از گذراندن مراحل داوری در تالار ترویج کشاورزی بارگذاری شده است. در این سال به دانش فنی تولید مکمل پروتئینی از پسماندهای کشاورزی و شیلاتی و ثبت اختراع آن و نیز طراحی و ساخت پد جاذب‌الرطوبه-آنتي‌باكتريال در بسته‌بندي گوشت مرغ دست یافتیم.
با توجه به فعالیت های انجام شده در بخش شما، در سال ۹۹ چقدر در پیشبرد اهداف موسسه موفق بوده‌اید؟
فعالیت‌های بخش فرآوری در پیشبرد هدف‌های موسسه با توجه به تعداد کم نیروی انسانی و بودجه ناچیز پژوهشی، ستودنی است. این فعالیت‌های اثربخش شامل بهینه‌سازی شرایط بهداشتی تولید محصولات لبنی محلی بومی، همکاری در ساخت مکمل پروتئینی جایگزین سویا و نیز بهبود کیفیت و ایمنی گوشت مرغ بسته‌بندی شده است.
اجرای طرح ملی بهينه سازي فرآيند توليد فرآورده هاي لبني بومي کشور و انتقال دانش به تولیدکنندگان روستایی و عشایر، روش تولید و کیفیت بهداشتی فرآورده‌های بومی مورد مطالعه را ارتقا داده، می‌تواند موجب توسعه کارآفرینی و تضمین ایمنی و کیفیت این فرآورده‌ها شود.
صنعت دامپروری شوربختانه وابسته به خوراک دام وارداتی است. حدود 90 درصد پودر ماهی و كنجاله‌ی سويای مورد نیاز كشور وارداتي است. از این رو تولید خوراک دام با مواد اولیه داخلی و محلی ضرورتی است که باید به آن توجه کرد و خوشبختانه این موضوع از اولویت‌های مهم وزارت جهادکشاورزی است.
ساخت مکمل پروتئینی از پسماندهای شیلاتی و کشاورزی جایگزین مناسبی برای پودر ماهی و كنجاله‌ی سويا در جیره‌ی دام و طیور و آبزیان است که توسط شرکت آبزی پروتئین یاس در مقیاس صنعتی تولید شده است.
از سوی دیگر يكي از مشكلات عرضه انواع فرآوده‌هاي گوشتی در كشور، بسته‌بندي نامناسب آن‌ها است. این موضوع رضايت مصرف‌كنندگان را تامين نكرده و سلامت آنان را تهديد مي‌کند و موجب ضايع شدن سرمايه‌هاي ملي و خسارت‌های جبران ناپذير مي‌شود.
ایشان افزود: سالانه حدود30 درصد از محصولات کشاورزى از جمله فرآورده‌های دامی توليد شده در کشور به ضايعات تبديل مي‌شود که علت 7 تا 8 درصد آن بسته‌بندى نامناسب است.
در بسته‌های محصولات گوشتی اغلب خونابه زيادي دیده می‌شود كه افزون بر ظاهر نامناسب، شرايط فساد و آلودگي ميكروبي محصول را فراهم مي‌کند. برای رفع این عيب از بسته‌بندي گوشت مرغ، پد جاذب‌الرطوبه-آنتي‌باكتريال با استفاده از فيلم زيست تخريب پذير کيتوزان طراحی و ساخته شد.
در سال ۹۹ چقدر در پیشبرد اهداف کشور خود را موفق می دانید؟
یکی از مهم‌ترین وظایف وزارت جهاد کشاورزی تامین امنیت غذایی است که در آن حفظ کیفیت و ایمنی غذای تولید شده هم معنا می‌یابد. برای تحقق این هدف باید محصولات کشاورزی از جمله فرآورده‌های دامی به طور پیوسته و به ضرورت مورد پژوهش قرار گیرند. انجام پژوهش‌های کاربردی در این حوزه می‌تواند راهگشای مناسبی برای ساخت محصولات با کیفیت و کمینه‌کردن ضایعات محصولات کشاورزی و استفاده‌ی بهینه از پسماندهای فرآوری محصولات کشاورزی و دامی باشد. در این باره مواد 38 و 43 سند چشم انداز جمهوري اسلامي ايران در افق 1400 و ماده‌ی 31 قانون برنامه‌ی ششم توسعه، تامین امنیت و ایمنی غذایی در تولید محصولات اساسی کشاورزی (از جمله محصولات دامی) و ارتقای سطح درآمد وزندگی روستاییان با گسترش صنایع فرآوری خُرد (محصولات بومی و محلی) را از وظایف دولت (وزارت جهادکشاورزی) برشمرده است و سازمان تات و به تبع آن موسسه تحقیقات علوم دامی و بخش فرآوری محصولات دامی عهده‌دار این مسولیت هستند. بنابراین در این راستا عملکرد این بخش در پیشبرد هدف‌های کشور موفق بوده است.
به عنوان یک بخش تخصصی در حوزه علوم دامی، مشکلات کشور در حوزه تخصصی بخش خود را چگونه رصد می کنید؟
مخاطبان پژوهش‌های فرآوری محصولات دامی، روستاییان و عشایر و صنایع لبنی و فرآورده‌های گوشتی هستند. بنابراین برای آگاهی از مشکلات و مسایل آنان گزارش‌ها، مقالات، سخنرانی‌ها و مصاحبه‌های منتشر شده‌ی مسولین دستگاه‌های اجرایی و مدیران و دست‌اندرکاران این صنایع را مطالعه می‌کنم. از سوی دیگر با دستگاه‌های اجرایی کشور و صنایع غذایی در ارتباط هستیم و مشکلات مربوط را از نزدیک درک می‌کنیم.
آقای دکتر در مورد کار شاخص بخش فرآوری در سال ۹۹ توضیح بفرمایید.
ساخت مکمل پروتئینی از پسماندهای شیلاتی و کشاورزی برای جایگزینی کنجاله سویا در خوراک دام و طیور که به عنوان ایده‌ی برتر دومین جشنواره ایده‌های برتر بخش کشاورزی و منابع طبیعی برگزیده شد، کار شاخص این بخش در سال گذشته بود که مورد تقدیر معاون علمی و فناوری رییس جمهور و وزیر جهاد کشاورزی نیز قرار گرفت.
بخش شما در موسسه کمترین تعداد نیروی انسانی را داراست در این خصوص با چه مشکلاتی روبرو هستید؟
همان‌طور که پیش‌تر گفته شد زمینه‌های پژوهشی این بخش شامل شیر و فرآورده های آن، انواع گوشت، تخم‌مرغ و پوست و الیاف دامی است ولی به دلیل کمبود شدید نیروی انسانی توان پژوهش در همه حوزه‌های یاد شده را نداریم.
بخش فرآوری در ستاد و استان‌ها شامل 3 تن هیات علمی (2 تن در موسسه) است و نیاز مبرم به نیروی انسانی کارآمد و متعهد داریم.
بفرمایید چه برنامه هایی برای سال ۱۴۰۰ برای بخش خود در نظر گرفته اید؟
ساخت یک فرآورده‌ی پروتئینی خوراک دام از پسماندهای کشاورزی، شناسایی کیفیت و ایمنی فرآورده‌های دامی کشور، تعيين ويژگي هاي روغن شير گاوميش استان آذربايجان غربي به منظور فراهم نمودن امکان برندسازي آن و بهبود کيفيت حسي روغن دنبه گوسفند با به کارگيري روش‌هاي بوگيري غيرصنعتي، برنامه این بخش در سال 1400 است. پروژه‌های دیگری نیز تعریف شده‌اند که در صورت تامین اعتبار انجام خواهند شد.
چالش ها و مشکلات بخش شما چیست؟
کمبود شدید نیروی انسانی و عدم تامین اعتبار لازم و کافی برای اجرای پژوهش‌های کاربردی چالش ها و مشکلات اصلی بخش می باشند.
چه انتظاراتی از رئیس موسسه دارید؟
هدف نهایی تمامی فعاليت‌هاي پژوهشي دامپروری كه براي افزايش كمي و كيفي محصولات دامی صورت مي‌گيرد، مانند تلاش‌هایي كه براي اصلاح نژاد، تغذيه صحيح و پرورش دام و طيور انجام می‌شود، بدون فرآوري و عرضه‌ی صحيح گوشت و شير و دیگر محصولات، كاري ناتمام و ناقص است. اين نقص در حيطه توليد باعث كاهش بازده، افزایش ضایعات، كاهش ارزش افزوده‌ی محصولات شده و در حوزه‌ی پژوهش نیز، کارایی و اثربخشی خود را نداشته و تلاشی بیهوده و بی ثمر است.
بخش فرآوری محصولات دامی موسسه، تنها متولی انجام پژوهش‌های مربوط به فرآوری محصولات دامی در کشور است. یافته‌های پژوهشی در حوزه استانداردسازی محصولات دامی بومی یا محلی می‌تواند ضمن ایجاد اشتغال از مهاجرت روستاییان به شهرها کاسته و موجب توسعه اقتصاد روستایی و عشایری شود.
همچنین در حوزه بهبود کیفیت و استفاده‌ی حداکثری از پسماندهای دامی و کشاورزی می‌تواند ضمن ایجاد ارزش افزوده با ارایه دانش فنی مربوط به صنایع دامپروری و غذایی در کاهش واردات و افزایش بهره‌وری نقش مهمی ایفا کند.
از سوی دیگر این تلاش‌ها و فعالیت‌ها در راستای انجام وظایف مندرج در مواد (38 و 43) سند چشم انداز جمهوري اسلامي ايران در افق 1400 و ماده‌ی 31 قانون برنامه‌ی ششم توسعه است. بنابراین ضرورت دارد تا به پژوهش‌هاي مربوط به فرآوري اهمیت لازم داده شود و در بازطراحی ساختار سازمانی موسسه به این مهم توجه ویژه‌ای شود.
از سوی دیگر نبود، کاهش بودجه تحقیقاتی و نیز توقع سازمان تات و به تبع آن موسسه برای انجام پژوهش‌های کاربردی و خلق دانش فنی قابل واگذاری- بدون پشتیبانی مالی یا حمایت ناکافی مالی، اعضای هیات علمی را با مشکلات بسیار زیادی مواجه کرده است.
تولید دانش فنی و محصولات فناورانه با سطح فناوری بالا بدون داشتن بودجه‌ی کافی، شدنی نیست. از این رو سطح توقع سازمان تات و موسسه باید متناسب با بودجه تحقیقاتی و توجه به وضعیت بهره‌برداران و ذی‌نفعان باشد.
بخش عمده‌ای از بهره بردارن و ذی‌نفعان بخش دامپروری دامداران و پرورش دهندگانی هستند که در مقیاس خُرد فعالیت دارند. این‌که توقع داشته باشیم این بزرگواران خواستار حل مشکلات خود در قبال پرداخت هزینه‌ی تحقیقات و یا خرید دانش فنی مربوط به آن باشند مسئولانه عمل نکرده‌ایم. ما باید همواره به این نکته توجه کنیم که سازمان یا موسسه بنگاه اقتصادی نبوده و نیستند بلکه پایگاه دانش هستند که وظیفه ی اصلی آنان مدیریت دانش در توسعه‌ی کشاورزی و صنایع دامپروری و روستایی کشور است.
به عنوان مدیر بخش، عملکرد خود را چگونه ارزیابی می کنید و از ۲۰ چه نمره ای به خود می دهید؟
با توجه به دستاوردهای بخش فرآوری محصولات دامی که در سال 1399 که به آن‌ها اشاره شد، این بخش در سال گذشته عملکرد بسیار خوبی داشته است. نمره‌دهی/ امتیازدهی به خود، کار درستی نیست و در نظام مدیریت کیفیت جایگاهی ندارد. شایسته است کسانی خارج از موسسه و بر پایه‌ی مقیاس و یا معیاری مشخص عملکرد این بخش و دیگر بخش‌های تخصصی موسسه و مدیران مربوط را ارزیابی کنند.
بسیار سپاسگزارم از زمانی که به این گفت و گو اختصاص دادید.
روابط عمومی موسسه تحقیقات علوم دامی کشور
