تولید ملکه زنبورعسل اصلاح شده نژاد ایرانی

مجری: غلامحسین طهماسبی

معرفی فناوری/دانش فنی:

از نيازهاي اساسي حرفه زنبورداري كشور براي بهبود كمي وكيفي توليد عسل و محصولات جانبی، تعويض سالانه ملكه‌هاي نامرغوب با ملكه‌هاي اصلاح شده و مرغوب است. در كشور حدود شش میلیون و نهصد هزار كلني زنبورعسل وجود دارد و اشتغالزايي آن بالغ بر هفتاد و چهار هزار نفر مي­باشد. اين كلني­ها سالانه به سه میلیون و چهارصد و پنجاه هزار ملكه زنبور عسل براي تعويض دو سال يك بار ملكه­هاي نامرغوب نيازمند مي­باشند، این درحالي است كه توليد واحدهاي پرورش ملکه داخل كشور در سال 1395، ششصد و هفتاد و دو هزار و سیصد و بیست و پنج فروند ملکه برای استفاده در زنبورستانها و همچنین خود مصرفی زنبوردارها می­باشد، لذا نیاز به ملکه‌های تولیدی و اصلاح شده بیشتر باید مدنظر قرار گیرد.

زنبورعسل علاوه بر توليد عسل، ‌موم، گرده، بره ‌موم، ژله ‌رويال و زهر، نقش بسزایی در اقتصاد و اشتغا‌زايي در صنايع جانبي كشور دارد. يكي از راه‌هاي افزايش توليد در صنعت زنبورداري استفاده از ملكه‌هاي اصلاح شده مي­باشد و اگر ملكه اصلاح شده بر پايه ن‍ژادهاي بومي باشد، موجب سازگاري بيشتر و اجتناب از آفات و بيماري­هاي وارداتي خواهد شد. سنگ بنای این دانش فنی در سال 1377 در موسسه تحقيقات علوم دامي كشور گذاشته شد و با ادامه طرح، بهبود قابل توجهی در صفات توليد عسل، رفتار آرام روي قاب، کاهش بچه ­دهي و افزایش رشد جمعيت زنبور به دست آمد. طبق بررسی و پيگيريهاي به عمل آمده از زنبورداراني كه از اين ملكه­هاي اصلاح شده در زنبورستان خود استفاده نموده‌اند، میزان تولید عسل، رفتار آرام روی قاب و رشد جمعیت نسبت به کلنی­ های موجود (شاهد) بهتر بوده است.

با توجه به نتايج حاصل از این طرح، مقایسه میانگین سه نسل اول و سه نسل آخر طرح نشان داد که  تعداد شاخون کلنی­ها  از  59/1 به 08/0 و تعداد نیش کلنی ها از 96/13 به 057/1 کاهش یافته است. به عبارت دیگر این دو صفت بیش از ده برابر بهبود یافته‌اند. همین مقایسه نشان دهنده این است که صفت تولید عسل نیز افزایشی در حد سه برابر داشته است. روند ژنتیکی و فنوتیپی صفات بچه­دهی، رفتار دفاعی و تولید عسل در نسل­های یاد شده نشان­دهنده جهت­گیری صحیح و بهبود صفات مورد نظر در سالهای انجام طرح است. علاوه بر روند ژنتیکی و فنوتیپی مطلوب صفات تولید عسل رفتار دفاعی و رفتار بچه­ دهی در کلنی­ های طرح، ملکه حاصل از این کلنی‌ها در نسل­های متفاوت و در سال­های 1384، 1385، 1387 ، 1392 و 1395 در زنبورستان­های بخش خصوصی با ملکه شاهد و در کلنی­های یکسان و مدیریت مشابه مورد مقایسه قرار گرفت که نتایج حاصل نشان دهنده برتری ملکه های طرح در اغلب صفات تحت بررسی بود. از آنجایی که اين ملكه­ ها بومي کشور می­باشند و ساليان متمادي در شرايط آب و هوايي ايران زیست كرده­اند، به بسياري از بيماري­ها مقاوم بوده و داراي صفات مطلوبتري نسبت به ساير ملكه‌هايي هستند كه از كشورهاي ديگر به ايران وارد شده­اند.

توجيه مالي و اقتصادي:

با توجه به اینکه ارزش اقتصادی (ریالی) تولید عسل مشخص است اما ارزش اقتصادی صفاتی مانند رفتار دفاعی و یا بچه­دهی که به مدیریت زنبورداری کمک می‌کنند و یا غیرمستقیم روی تولید اثر دارند را نمی‌توان برآورد کرد، باید به ضرایب اقتصادی این صفات توجه داشته باشیم. ضرایب اقتصادی ضرایبی هستند که باتوجه به اهمیت هر صفت در طرح اصلاح نژاد دام با روش‌های مدل‌سازی خاصی ایجاد می‌شوند و برای به دست آوردن شاخص انتخاب وقتی چند صفت همزمان هدف به نژادی قرار می‌گیرند مورد استفاده قرار می‌گیرند. نتایج نشان داد که انتخاب روی کلنی‌های زنبورعسل ایرانی معادل 561/10 کیلوگرم عسل به ازای هر کندو ارزش اقتصادی ایجاد شده است. با توجه به تعداد کلنی‌های کشور می‌توان پیش‌بینی کرد که با بکارگیری ملکه اصلاح شده در زنبورستان‌ها چه ارزش اقتصادی هنگفتی نصیب زنبورداران و کشور خواهد شد. برای مثال اگر زنبورداری 700 کلنی داشته باشد معادل 7/7392 کیلوگرم عسل ارزش اقتصادی خواهد داشت. به عبارت دیگر با توجه به میانگین عملکرد کلنی‌های زنبور عسل ایران، با استفاده از ملکه ­های اصلاح شده افزایش 93 درصدی عملکرد کلنی‌ها و زنبورستان­ها میسر خواهد بود. از طرف ديگر با توجه به نياز صنعت زنبورداری به 3/7 ميليون ملکه در سال, با انجام اين طرح و تمهیدات مربوط به تکثیر ملکه‌های اصلاح شده، نياز به واردات ملکه منتفي مي‌گردد و با درنظر گرفتن قيمت 20 دلار براي هر ملکه، 72 میلیون دلار صرفه‌جويي ارزي خواهد شد.