وحید زندی فخر کارشناس روابط عمومی موسسه تحقیقات علوم دامی کشور، به مناسبت روز جهانی غذا برای پایگاه اطلاع رسانی وزارت جهاد کشاورزی، یادداشت نوشت.
به گزارش روابط عمومی موسسه تحقیقات علوم دامی کشور، در این یادداشت آمده است:
تقریبا بر همه واضح است که امنیت غذایی به معنای دسترسی افراد جامعه به غذای کافی، مغذی و سالم است. با توجه به رشد جمعیت جهانی، تغییرات اقلیمی و چالش‌های اقتصادی؛ تأمین امنیت غذایی به یکی از بزرگ‌ترین چالش‌های بشریت تبدیل شده است. در این راستا، تحقیقات علمی و فناوری‌های نوین نقش کلیدی در بهبود تولیدات کشاورزی، کاهش ضایعات غذایی و ارتقای کیفیت غذا ایفا می‌کنند. هم اکنون انجام این پژوهش‌ها در کشور بر عهده سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی است؛ سازمانی که یکی از بروندادهای آن، بهبود و افزایش تولید محصولات خوراکی به شمار می‌رود.
تحقیقات در حوزه کشاورزی می‌تواند به افزایش بهره‌وری محصولات کمک کند. این امر از طریق توسعه ارقام جدید گیاهی که مقاوم‌تر به آفات و بیماری‌ها هستند یا به شرایط آب و هوایی متغیر سازگارترند، می‌تواند اتفاق بیفتد. همچنین، استفاده از تکنیک‌های نوین مانند کشت بافت، مهندسی ژنتیک و اصلاح نژاد دام، تغذیه و کشاورزی دقیق، به بهینه‌سازی مصرف منابع آبی و خاکی کمک می‌کند. تحقیقات در زمینه اصلاح نژاد گیاهان و دام‌ها می‌تواند به تولید محصولات با کیفیت‌تر و مقاوم‌تر منجر شود. این امر نه تنها به افزایش تولید می‌انجامد، بلکه موجب کاهش نیاز به سموم شیمیایی و کودهای مصنوعی نیز خواهد شد.
علاوه بر آن، استفاده از روش‌های نوین کشت مانند کشت هیدروپونیک و آکواپونیک می‌تواند به کاهش مصرف آب و خاک منتهی شود. این روش‌ها به ویژه در مناطق خشک و کم‌آب بسیار مفید هستند. گفتنی است کشت هیدروپونیک قادر است تا 90 درصد مصرف آب را کاهش دهد و آکواپونیک نیز سامانه‌ای است که کشت برخی محصولات کشاورزی همراه با آبزیان را امکان‌پذیر می‌سازد.
تحقیقات همچنین می‌تواند به کاهش ضایعات غذایی منجر شود. برآوردها نشان می‌دهند که حدود یک سوم از غذاهای تولید شده در سطح جهانی هدر می‌رود. در ایران نیز طبق گفته رئیس سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، سالانه 30 میلیون تن از غذای تولیدی در کشور به ضایعات تبدیل می‌شود. پژوهش در زمینه بسته‌بندی، نگهداری و توزیع مواد غذایی می‌تواند به افزایش عمر مفید محصولات و کاهش ضایعات کمک کند که هم اکنون دستاوردهای گسترده‌ای توسط مراکز و موسسات زیرمجموعه سازمان تات، در این زمینه انجام و به بازار مصرف عرضه شده است. به عنوان مثال، استفاده از فناوری‌های نوین مانند نانوفناوری در بسته‌بندی مواد غذایی به حفظ کیفیت و تازگی غذاها می‌انجامد. این فناوری‌ها می‌توانند مانع از رشد باکتری‌ها و قارچ‌ها شوند و عمر مفید محصولات را افزایش دهند.
یکی از موضوعاتی که کاهش ضایعات کشاورزی را به همراه دارد، تحقیقات در زمینه مدیریت زنجیره تأمین است. البته با استفاده از داده‌های تحلیلی و هوش مصنوعی، می‌توان پیش‌بینی‌های دقیق‌تری درباره تقاضا انجام داد و از تولید بیش از حد جلوگیری کرد. زنجیره تأمین غذا به مجموعه‌ای از مراحل و فعالیت‌ها اشاره دارد که از تولید اولیه مواد غذایی تا تحویل آن‌ها به مصرف‌کننده نهایی را شامل می‌شود. این زنجیره نه تنها به تأمین امنیت غذایی کمک می‌کند، بلکه نقش اساسی در توسعه اقتصادی، حفظ محیط زیست و بهبود کیفیت زندگی دارد. به عنوان نمونه، در بخش تولیدات دامی، طبق آمار وزارت جهاد کشاورزی، هم اکنون 7 زنجیره در بخش گوشت قرمز، 20 زنجیره در شیرخام، 69 زنجیره در بخش گوشت مرغ و 18 زنجیره نیز در بخش تخم مرغ در ایران فعالیت می‌کنند و بدون شک در آینده این تعداد افزایش خواهد یافت. ناگفته نماند که تحقیقات در زمینه کنترل آلودگی مواد غذایی نیز ضروری است. بررسی منابع آلودگی و توسعه روش‌های مؤثر برای حذف یا کاهش آن‌ها به طور مستقیم با سلامت جامعه ارتباط دارد.
اما تغییرات اقلیمی یکی از چالش‌های بزرگ امنیت غذایی محسوب می‌شود. این تغییرات ناشی از فعالیت‌های انسانی، به ویژه سوزاندن سوخت‌های فسیلی، جنگل‌زدایی و کشاورزی ناپایدار هستند. در این راستا، تحقیقات علمی نقش کلیدی در شناسایی، تحلیل و ارائه راهکارهای مؤثر برای مقابله با تغییرات اقلیمی ایفا می‌کنند.
مدل‌های اقلیمی به محققان این امکان را می‌دهد که پیش‌بینی‌های دقیقی درباره آینده آب و هوا انجام دهند. این مدل‌ها به شناسایی مناطق آسیب‌پذیر یاری می‌رسانند. همچنین کشت گیاهان مقاوم به خشکی، استفاده از روش‌های آبیاری هوشمند و مدیریت خاک، استفاده از انرژی‌های تجدیدپذیر مانند انرژی خورشیدی، بادی و زیستی، حفاظت از اکوسیستم‌ها و افزایش تاب‌آوری جوامع محلی و بهره‌برداری از روش‌های کشاورزی سازگار با محیط زیست از جمله اقداماتی است که می‌توان در مسیر آن با سلاح تحقیقات به جنگ تغییرات اقلیمی رفت.
حفظ تنوع زیستی نیز یکی از الزامات امنیت غذایی است. شناسایی گونه‌های مقاوم‌تر و سازگارتر با شرایط محیطی که بخش بزرگی از آن توسط دانشمندان کشاورزی در سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی انجام می‌گیرد، امری مهم در تضمین پایداری امنیت غذایی تا امروز محسوب می‌شود. ورود گونه‌های جدید به سیستم پرورشی دام، طیور و آبزیان کشور، تولید ارقام جدید گیاهی و عدم حصر تولیدات دامی و کشاورزی به تنها یک نژاد یا گونه، راهکار اساسی توصیه شده از سوی محققان کشاورزی بوده است.
به هر ترتیب، تحقیقات علمی نقشی حیاتی در ایجاد امنیت غذایی دارد. از افزایش بهره‌وری تولیدات کشاورزی گرفته تا کاهش ضایعات غذایی و ارتقای کیفیت غذا، تمامی این موارد نیازمند تحقیقات مستمر و نوآوری هستند. با سرمایه‌گذاری در تحقیقات و توسعه فناوری‌های نوین، می‌توان به سمت آینده‌ای پایدارتر و امن‌تر برای همه حرکت کرد. امنیت غذایی نه تنها یک نیاز اساسی به شمار می‌رود، بلکه حق هر انسان محسوب می‌شود و تحقق آن مستلزم همکاری دستگاه‌های ذیربط و تلاش‌های علمی مستمر خواهد بود.